حکم تیغ زدن ریش چیست ؟

[یاسین تبریزی نژاد]

پرسش ۱. تراشیدن ریش تمام صورت با ماشین یا تیغ چه حکمی دارد؟
همه (به جز حضرات بهجت و صافی):تراشیدن ریش خواه با تیغ باشد یا ماشین بنابر احتیاط واجب حرام است.(۱)
حضرات صافی و بهجت:تراشیدن ریش حرام است.(۲)
پرسش ۲. آیا گذاشتن ریش پروفسوری کفایت می‏کند؟
حضرات امام، خامنه‏ ای، بهجت، صافی، نوری و سیستانی:خیر، تراشیدن مقداری از ریش (دو طرف گونه‏ها) نیز حکم تراشیدن تمام آن را دارد.(۳)
حضرات تبریزی، مکارم و فاضل:اگر چانه و اطراف آن (یک چهارم صورت) تراشیده نشود، به طوری که در وقت مواجهه صدق کند ریش دارد، کفایت می‏کند.(۴)
پرسش ۳. منظور از صدق ریش چیست؟
همه:منظور آن است که در عرف مردم به آن ریش بگویند.(۵)
پرسش ۴. آیا منظور از تراشیدن ریش همان تیغ زدن است یا ماشین‏های نمره پایین را هم شامل می‏شود؟
همه:هر وسیله‏ای که موهای صورت را بتراشد به گونه‏ای که عرف مردم بگویید ریش ندارد، خواه با تیغ باشد یا ماشین و یا هر ابزاردیگری.(۶)
پرسش ۵. گذاشتن خط ریش چه حکمی دارد؟
همه:تراشیدن روی گونه‏ها (بصورت خط ریش) اشکال ندارد.(۷)
مجوز ریش تراشی
پرسش ۶. تراشیدن ریش با تیغ یا ماشین ریش‏تراشی برای هنرمندی که کارش آن را اقتضاء می‏کند چه حکمی دارد؟
همه:با توجه به اینکه می‏توان بوسیله گریم و مانند آن ریش صورت را به شکل تراشیده شده نمایان کرد، تراشیدن آن اشکال دارد.(۸)
پرسش ۷. افرادی که در اثر ریش گذاشتن احساس خارش می‏کنند و یا اینکه در محیطی بسر می‏برند که اگر آن را نتراشند گرد و غبار در لابلای موی صورتش جمع می‏شود وظیفه چیست؟
همه:مشکل یاد شده مجوز ریش تراشی نیست.(۹)
پرسش ۸. چنانچه گذاشتن ریش برای صورت ضرر داشته باشد تکلیف چیست؟
همه:در فرض مذکور، تراشیدن ریش صورت اشکال ندارد.(۱۰)
پرسش ۹. اگر انسان برای این که توهین مردم را نشنود، ریشش را بزند چه حکمی دارد؟
گذاشتن ریش برای مسلمانی که به دینش اهمیت می‏دهد باعث خواری و سرشکستگی نیست و با مسخره کردن دیگران، احکام خداوند عوض نمی‏شود. مگر آنکه استهزاء و خواری به حدی برسد که تحمل آن نزد عقلاء امر غیرعادی و حرج محسوب شود در این فرض می‏تواند ریش خود را بزند.(۱۱)
پرسش ۱۰. آیا برای این که انسان در بعضی محیطها انگشت نما نشود می‏تواند صورت خود را با تیغ بتراشد؟
همه:خیر.(۱۲)
پرسش ۱۱. آیا تراشیدن موهای کم صورت به منظور رشد و پرشدن آن اشکال دارد.
همه:اگر موهای صورت کم بوده به طوری که صدق ریش بر آن نکند، تراشیدن آن مانعی ندارد.(۱۳)
تراشیدن سبیل
پرسش ۱۲. حکم تراشیدن سبیل و بلند گذاشت آن چیست؟
تراشیدن آن اشکال ندارد ولی بلند نمودن آن به مقداری که هنگام خوردن و آشامیدن با غذا یا آب برخورد کند مکروه است.(۱۴)
----------------------
پی نوشت ها:
۱) امام، استفتاءات، ج ۲، مکاسب محرمه، س ۷۹؛ نوری، استفتاءات، ج ۱، س ۴۹۲ و ۴۹۳؛ مکارم، استفتاءات، ج ۲، س ۷۵۰ و ۷۵۳؛ تبریزی، استفتاءات، س ۱۰۸۹ و ۱۰۹۶؛ فاضل، جامع‏المسائل، ج ۱، س ۹۵۷ و ۹۵۵؛ سیستانی، سایت، ریش تراشی، س ۱ و ۳؛ خامنه‏ای، اجوبة، س ۱۴۲۱ و ۱۴۱۶؛ دفتر:وحید.
۲) صافی، جامع الاحکام، ج ۲، س ۱۷۴۰ و ۱۷۴۲؛ بهجت، توضیح المسائل، متفرقه، م ۴.
۳) امام، استفتاءات، ج ۲، مکاسب محرمه، س ۸۴؛ وحید، منهاج الصالحین، ج ۳،
م ۴۳؛ خامنه‏ای، اجوبة، س ۱۴۱۳؛ سیستانی؛ سایت، ریش تراش، س ۱ و ۳؛ صافی، جامع الاحکام، ج ۲، س ۱۷۴۳؛ بهجت، توضیح‏المسائل، متفرقه، س ۴؛ نوری، استفتاءات، ج ۱، س ۴۹۲ و ۴۹۳.
۴) مکارم، استفتاءات، ج ۲، س ۷۵۱؛ فاضل، جامع‏المسائل، ج ۱، س ۹۵۵ و ج ۲، س ۹۴۱؛ تبریزی، استفتاءات، س ۱۰۸۷.
۵) تبریزی، استفتاءات، س ۱۰۹۱؛ دفتر:همه.
۶) امام، استفتاءات، ج ۲، مکاسب محرمه، س ۷۹؛ بهجت، توضیح المسائل، متفرقه، م ۴؛ نوری، استفتاءات، ج ۱، س ۴۹۴؛ مکارم، استفتاءات، ج ۲، س ۷۵۱ و ۷۵۳؛ تبریزی، استفتاءات، س ۱۰۹۱ و ۱۰۹۹؛ فاضل، جامع‏المسائل، ج ۱، س ۹۵۷؛ صافی، جامع‏الاحکام، ج ۲، س ۱۷۴۲؛ سیستانی، سایت، ریش تراش، س ۱۰ و ۶ و ۱۵؛ دفتر:وحید.
۷) بهجت، توضیح‏المسائل، متفرقه، م ۴؛ سیستانی، سایت، ریش‏تراشی، س ۱۱؛ صافی، جامع‏الاحکام، ج ۲، س ۱۷۴۳؛ خامنه‏ای، اجوبة، س ۱۴۲۴؛ فاضل، جامع المسائل، ج ۱، س ۹۵۵؛ تبریزی، استفتاءات، س ۱۰۹۶؛ مکارم، استفتاءات، ج ۲، س ۷۵۱؛ نوری، استفتاءات ج ۱، س ۴۹۳؛ دفتر:وحید، امام.
۸) دفتر:همه.
۹) امام، استفتاءات، ج ۲، مکاسب محرمه، س ۸۷؛ صافی، جامع الاحکام، ج ۲، س ۱۷۴۶؛ دفتر:همه.
۱۰) امام، استفتاءات، ج ۲، مکاسب محرمه، س ۸۸؛ سیستانی، منهاج الصالیحین، ج ۲، م ۴۶؛ تبریزی، صراط النجاة، ج ۲، س ۹۰۵؛ خامنه‏ای، اجوبة، س ۱۴۱۸؛ دفتر:وحید، نوری، صافی، بهجت، فاضل و مکارم.
۱۱) خامنه‏ای، اجوبة، س ۱۴۱۸؛ مکارم، استفتاءات، ج ۲ س ۷۵۳؛ تبریزی، صراط النجاة، ج ۲، س ۹۰۵ و التعلیقه علی منهاج الصاحین، م ۴۳؛ وحید، منهاج الصالحین، ج ۳، م ۴۳؛ سیستانی، منهاج الصالحین، ج ۲، م ۴۶؛ دفتر:صافی، بهجت، وحید، فاضل، امام.
۱۲) دفتر:همه.
۱۳) امام، استفتاءات، ج ۲، مکاسب محرمه، س ۸۰؛ مکارم، استفتاءات، ج ۲، س ۷۵۳ و ج ۱، س ۵۷۰؛ تبریزی، استفتاءات، س ۱۰۹۶؛ فاضل، جامع‏المسائل، ج ۱، س ۹۵۶ و ۹۶۰ و ۹۵۸؛ سیستانی، سایت، ریش تراشی، س ۱۴؛ دفتر:وحید، بهجت، نوری و صافی.
۱۴) امام، استفتاءات، ج ۲، مکاسب محرمه، س ۸۰ و ۸۵؛ خامنه‏ای، اجوبة، س ۱۴۱۵؛ تبریزی، استفتاءات، س ۱۰۹۶؛ نوری، استفتاءات، ج ۱، س ۴۹۶؛ صافی، جامع الاحکام، ج ۲، س ۱۷۴۴؛ دفتر:بهجت، مکارم، وحید و فاضل و سیستانی

[یاسین تبریزی نژاد]

ریش کامل
در اسلام کوتاه کردن سبیل و گذاشتن ریش در حد متعارف و آن گونه که شرع مقدس تعیین
نموده ، مورد تشویق قرار گرفته است . و در مقابل آن تراشیدن ریش و بلند نمودن سبیل و
خود را شبیه بیگانگان نمودن بسیار مذمت شده است .

فلسفه حرام بودن تراشیدن ریش :
همه مراجع عالیقدر فتوی به حرمت ریش تراشی داده اند و فرقی در حرام بودن بین تراشیدن
تمام صورت و یا قسمتی از صورت نگذاشته اند. در عین حال عده ای سوال می کنند که علت
حرام بودن ریش تراشی چیست ؟
در این بحث به صورت فهرست وار ضررهای جسمی و روحی آن گفته خواهد شد و قبل از
آن تاریخچه ای از ریش گذاشتن و تراشیدن آن بیان خواهد شد.

تاریخچه ای از ریش گذاشتن:
وقتی تاریخ ریش گذاشن بررسی می شود ، یک نوع افراط و تفریط در آن بوده به طوری که
عده ای ریش خود را آنقدر بلند می کردند که به زمین کشیده می شده و افرادی را اسیر
جمع آوری آن از زیر دست و پا می کردند . در مقابل برخی ریش خود را از ته می زدند ،

ریش در شریعت حضرت موسی (ع) :
عبرانیان از زمان های بسیار قدیم ریش می گذاشتند و بر طبق شریعت حضرت موسی (ع)
مجاز به تراشیدن ریش نبودند و کندن ریش نزد آنان علامت تحقیر و بی احترامی بود.
حضرت موسی (ع) با مردانی از بنی اسرائیل به کوه طور رفت ودستور فرمود که بعد
از دعای من آمین بگویید . از جمله دعاهای حضرت نفرین بر کسانی که ریش خود را
می تراشیدند.
(برگرفته از اولین دانشگاه و آخرین پیامبر (ص) ، ج 15 ، ص 243 ، 263 )

سلاطین و علماء :
سلاطینی از بابل ، آشور، ایران و یونان قدیم ریش خود را فرمی دادند و در مجسمه های
داریوش بزرگ و حکمائی مانند افلاطون ، ارسطو و سقراط این موضوع مشهود است .
برخی فراعنه مصر سنگ های قیمتی و مروارید به ریش خود می آویختند و آن سنگ ها
ریش ها را اصلاح می کردند.
معروف است که ریش سلطان سنجر آنقدر طول وعرض داشت که زمان شکار و تیراندازی
غلامان می دویدند و ریش شاه را که به زمین می رسید با پارچه ای بسته و به پشتش گره
میزدند.
ریش فتحعلی شاه قاجار و دربانیانش آنقدر بزرگ بود که در زمان تیراندازی آن را می بستند.
زمانی ریش ها را شکل خاصی مانند توپی ، دم کبوتری ، مربع و مستطیل می دادند .
((عباد)) برادر عبیدالله بن زیاد )) ریش طویلی داشته و ((ضیاءالدین قزوینی )) استاد
((سعد الدین تفتازانی )) ریشش آنقدر طولانی بود که به کفش هایش می رسید و در خواب آن
را کیسه می کرد و چون بر مرکب سوار می شد ، انرا متفرق می نمود و مردم را متوجه
خود می ساخت .
مردم یونان و روم قدیم هم ریش داشتند، اما کم کم در ایام شادی ریش تراشی معمول گردید .
اما در نزد ایرانیان ریش مرسوم بوده است.
اولین کسی که فرمان ریش تراشی را دسته جمعی صادر کرد ((اسکندر مقدونی )) بود
و دومین نفر که این دستور را داد ((فیلیپ هفتم )) در اسپانیا و سومین نفر ((پطر کبیر))
در روسیه بود و او چنان سخت گرفت که کسانی را که دارای ریش بودند ، جریمه می کرد
و چهارمین نفر ((شاه عباس صفوی )) در ایران بود.

احترام ریش نزد درویشان :
قلندران و درویشان در عراق موی سر و ابرو را می تراشیدند و در ایران تاری از موی ریش
و سبیل را به عنوان ارادت و دوستی و مردی و یا برای شرط نذر برای یکدیگر ارسال
می کردند و یا گرو می گذاشتند.
در یک دوره طولانی اگر ریش کسی را می کندند ، آنقدر توهین آمیز بود که مرگ را بر آن
ترجیح می داد و ریش داشتن را مورد احترام قرار می دادند ، و چه بسا بعضی دولت ها ریش
انسان های مجرم را می تراشیدند و تبعیدش می کردند و با پیاده و سواره در شهر در معرض
تماشای عموم قرار می دادند .

داشتن ریش سیره انبیاء (ع) و دانشمندان اروپایی :
سیره انبیاء و ائمه اطهار (ع) و اولیاء الهی و علماء گذاشتن ریش بود و از تراشیدن آن نفرت
داشتند و در بین دانشمندان جهان از جمله اروپا و سلاطین بسیاری از آنها به پیامبران در ریش
گذاشتن اقتدا می کردند. از جمله دانشمندان اروپایی که ریش داشته اند و عکسهایشان در کتابها
و موزه ها موجود است ، عبارتند از : پاستور فرانسوی ، ماریونی (مخترع ماشین چاپ )
کوری پیر (فیزیک و شیمیدان فرانسوی کاشف رادیوم ) ، تارنیه (بزرگترین استاد معالجه
امراض) لوکاس شامپیو نبر (نخستین کسی که عمل فتق را انجام داد ) دکتر پرفسور امیل
و.....

علت گذاشتن ریش و حرمت تراشیدن آن :
1- دستور خداوند حکیم :
رسول خدا (ص) نامه هایی برای پادشاهان کشورها از جمله ((خسرو پرویز )) شاه ایران
برای پذیرش اسلام فرستاد. شاه مغرور و فاسد نامه پیامبر (ص) را پاره کرد و دستور
دستگیری آن حضرت را صادر کرد . ماموارن شاه ایران در حالی به محضر مبارک آن
حضرت مشرف شدند که ریش خود را تراشیده و از سبیل های بلند برخوردار بودند .
رسول گرامی اسلام (ص) تا نگاه به آنها نمود ناراحت شدند و فرمودند : وای بر شما !
چه کسی به شما گفته ریش خود را بتراشید و سبیل خود را بلند نگه دارید . آنها گفتند :
پادشاه ایران دستور داده است .
رسول خدا (ص) فرمود :
(( وَ لکن رَبّی اَ مَرَنی باعفاء لـِحیَتی وَ قَصِّ شارِبی ))
اما پروردگار من دستور به گذاشتن ریش و کوتاه کردن سبیل ها داده است .
((بحار الانوار ، ج20 ،ص 389 )

2- تشبیه به مجوسیان و یهودیان :
از روایات استفاده می شود که یهودیان و مجوسیان بر خلاف دستور خداوند و پیامبران (ع)
ریش خود را می تراشیدند . اسلام برای حفظ هویت فرهنگی ، به مسلمانان دستور داد ضمن
عمل به احکام اسلام ، ظاهر خود را شبیه بیگانگان نکنند. زیرا اگر ملتی مانند مسلمانان که
دارای فرهنگ غنی و کاملی هستند ، در فرهنگ از دیگران تقلید کردند ، به تدریج اصالت و
هویت و فرهنگ دینی و ملی خود را از دست خواهند داد. همانطوری که در طول این چند
قرن بالاخص در این عصر از دست دادن هویت فرهنگی در عده ای مشهود است.
بر همین اساس رسول گرامی اسلام (ص) فرمود:
((حَفو الشََّوارِبَ وَ اعفُوا الُحی و لا تَشَبَّهوا بِاِلیَهُودِ ))
سبیل هایتان را کوتاه نمایید و محاسن (ریش ها ) خودتان را بلند نگه دارید و خود را شبیه
یهودیان مگردانید : (البته محاسن ، نباید از یک قبضه دست بلندتر باشد )
(وسائل الشیعه: ج 1 ص 423 ، مکارم الاخلاق ص 67 )

و همچنین آن حضرت فرمودند :
اِنَّ المَجَوسَ جَزَّوُا لُحاهُم وَ وَفَّرُوا شَوارِبَهُم وَ اِنَّا نَحنُ نَجِزُّ الشَّوارِبَ وُ نَعفی اللُحی وَ هِیَ
الفطرةُ))
مجوسیان ریش های خود را میتراشیدند و سبییل های را بلند نگه می دارند . ولی ما مسلمین
(عکس آنها ) سبیل های خود را کوتاه و محاسن را بلند نگه می داریم ، و ریش داشتن و کوتاه
کردن سبیل مطابقت فطرت انسانی است
(وسائل الشیعه ، ج 1، ص 423 – مکارم الخلاق ص 67 )
و نیز رسول خدا (ص) فرمودند :
((لَیسَ مِنا مَن تَشَیبَّهَ بِغَیرِنا ))
کسی که خود را شبیه غیر مسلمانان در آورد از ما نیست
و همچنین فرموده ملمان واقعی نیست کسی که به دستور و رسوم و آداب بیگانه عمل کند .
(کنز العمال : ج 1 ، ص 219)

امام صادق (ع) فرمودند :
خداوند به یکی از پیامبران وحی کرد که به مومنان بگو که در لباس ، خوراک و آداب و رسوم
دشمنان خدا را سرمشق قرار ندهید که اگر چنین کنید شما هم مثل آنان دشمنان خدا محسوب
می گردید .
( بهشت جوانان ، ص 477 .وسائل : ج 3 ص 279 و ج 11 ، ص 111 )

3- عظمت و نشانگی مردانگی :
ریش از نشانه های مرد بودن است و عظمت و ابهت او را نشان می دهد و ریش در آوردن
در مرد علامت آن است که دیگر او جزء بچه ها و زنان نیست ، کسی که ریش خود را
می تراشد ، این نشانه و ابهت مردی را از بین می برد و خود را شبیه زنان می گرداند
مفضل یکی از یاران امام صادق (ع) درباره علت ریش سوال کرد .
آن حضرت (ع) در جواب فرمود:
هنگامی که انسان مو و ریش در صورتش می روید، این کار علامت و نشان مرد بودن و
عظمت و ابهت او را می رساند و او را از حد و مرز بچه ها و شبیه زنان بودن خارج میسازد
بعد آن حضرت (ع) فرمود : اگر فرزندی که متولد می شود ، مونث و دختر باشد، صورت او
به خاطر نروئیدن یش صاف و پاکیزه می ماند تا این پاکیزگی و شادابی و طراوت در صورت
زن سبب تحریک و جلب مردان و زمینه را برای ازدواج با یکدیگر فراهم سازد که ازدواج
هم برای باقی ماندن نسل بشر می باشد (بحار . ج 3 ، ص 62 و 75 )
4- زینت مردان :
از امام رضا (ع) سوال شد : چه امتیاز و ارزشی در ریش است که مردان دارند ولای زنان
ندارند ؟
امام (ع) فرمودند : خداوند مردان را به وسیله محاسن زینت داده است و فضیلتی برای مردان
است و به وسیله ریش مردان از زنان شناخته می شوند .
(سفینة البحار ، ج 2 ، ص 508 )

5- باعث رساندن آسیب به صورت :
رسول خدا (ص) فرمودند:
محاسن (ریش) را از ته زدن یک نوع مثله ( شکنجه و آزار جسم و روح ) است و کسی که
خود را از شکنجه و اذیت کند لعنت خداوند بر او باد .
مستدرک الوسائل : ج 1 ص 406 – سفینة البحار : ج 2 ص 508 )

6- عمل قوم لوط :
قوم لوط مردمی آلوده و ناپاک بودند که خداوند سبحان در اثر عمل شنیع لواط ، انها را نابود
ساخت و یکی از اعمالی که سبب نازل شدن عذاب بر آنها شد ، تراشیدن ریش بود .
رسول گرامی (ص) فرمود :
ده عمل زشت و گناه ، باعث نابودی قوم لوط شد. یکی عمل لواط و آن حضرت بقیه اعمال
آنها را شمرد و تا اینکه فرمود :و تراشیدن ریش و بلند کردن سبیل دو عمل و گناهی بود
که سبب از بین رفتن قوم لوط شد
( مستدرک الوسائل ، ج 1 ، ص 407 )

ریش تراشی در کلام امیر المومنین (ع) :
((حبابه والبیه )) می گوید : حضرت علی (ع) را در جلوی لشگر دیدم در حالی که با تازیانه
دو سری فروشندگان ماهی بی فلس (غیر پولک دار ) را که فروش آن حرام بود می زد ،
و میفرمود : ((ای فروشندگان ماهی هایی که مسخ شده بنی اسرائیل اند و ای لشگر
بنی مروان ))
((فرات بن احنیف )) سوال کرد : لشکر بنی مروان چه کسانی هستند ؟
حضرت علی (ع) فرمود:
آنها گروهی بودند که ریش های خود را می تراشیدند و سبیلهایشان را تاب می دادند ، و در
اثر این دو گناه مسخ شدند و به شکل حیوانات در آمدند
(اصول کافی،باب ترجمه فارسی ج2، ص 252 ، )




فایده موی سر و ریش
1- نعمت و لباس خداوند :
پیامبر (ص) فرمود : مو و (ریش) زیبا لباسی است که خداوند داده بنابراین آن را گرامی
بدارید . (مکارم الخلاق ص 70 )

2- سبب بر آورده شدن حاجت :
امام صادق (ع) در تفسیر آیه 31 سوره اعراف که می فرماید : زینت خودتان را در هنگام
مسجد رفتن همراه داشته باشید فرمود :
شانه کردن ، مو (و ریش) را زیبا می نماید و باعث بر آورده شدن حاجت می گردد
(مکارم الخلاق ص 70 )

3- مانع وبا :
و همچنین آن حضرت (ع) فرمود :
شانه کردن موی سر وریش غم و غصه و وبا را از بین می برد (و موجب شادابی میگردد)

4- جلوگیری از درد دندان :
و نیز آن حضرت (ع) فرمود :
شانه کردن ریش ، دندان ها را محکم می سازد .

5- باعث قطع بلغم :
امام صادق (ع) فرمود : شانه کردن موی سر ( و ریش ) بلغم را قطع می کند

6- دور کننده فقر و درد :
امام صادق (ع) فرمود : شانه کردن موی سر (و ریش) سبب از بین رفتن فقر و درد می گردد
(مکارم الخلاق ص 71 )

7- منشاء برکت :
رسول گرامی اسلام (ص) فرمود :
شانه زدن ریش ها رزق و روزی را زیاد می گرداند .
(تفسر صافی ج 3 ،ص189 ذیل آیه سوره اعراف )
پیامبر اسلام فرمودند:
« ان المجوس جَزُّوا لحَََاهُم و وَفَّرُوا شَواِربَهُم و انا نحن نَجُزُّ الشوارب و نعفی اللُّحَی و هی الفطرﺓ »
مجوسیان ریش های خود را می تراشند و سبیل ها را بلند نگه می دارند. ولی ما مسلمین سبیل های خود را کوتاه کرده و محاسن را بلند نگه می داریم و این مطابق فطرت است. (وسائل الشیعه، جلد 2، ص 116، حدیث 1659 - مسائل جدید ص 76 بنقل از سفینه البحار 2\508)