شیخ مفید

[گمنام]

شیخ مفید

شیخ مفید نامش محمد بن محمد بن نعمان، هم متكلم است و هم فقیه ابن الندیم درفن دوم از مـقـاله پنجم (الفهرست) كه درباره متكلمین شیعه بحث می كند، از او به عنوان (ابن المعلم) یاد می كند و ستایش می نماید او در سال 338 متولد و در سال 413درگذشته است كتاب معروف او در فقه به نام (مقنعه) است و چاپ شده و موجود است شیخ مفید از چهره های بسیار درخشان شـیـعـه در جـهان اسلام می باشد ابویعلی جعفری كه داماد مفید بوده است، گفته: (مفید شبها مختصری می خوابید، باقی را به نماز یامطالعه یا تدریس یا تلاوت قرآن مجید می گذرانید).
شیخ مفید شاگرد ابن ابی عقیل است.
شیخ مفید و روزگار زندگی او:
از قـیـام نـافـرجـام مـختار بن ابی عبیده ثقفی به بعد، همه حركت محرومان ضدستمگران، به نام طـرفـداری از (آل رسول (ع) ) آغاز گردیده است بدین معنی كه مخالفت با حكومتهای وقت با هـواداران خـانـدان رسالت از امامیه، كیسانیه، زیدیه،راوندیه، و دیگر فرقه ها برای تحقق یك نیت صورت گرفته است و آن برانداختن حكومت نژادی عباسی و تاسیس حكومت بر اساس عدل قرآنی بـوده اسـت كـه در آن عـرب و غیر عرب مساوی بوده باشند در آن روزگار مهم ترین كانون قیام، (خـراسـان) بـود مردم این سرزمین زیر پرچم تشیع گرد آمده بودند، و می خواستند حكومت را ازآل ابی سفیان به آل علی (ع) بازگردانند روزی كه محمد بن علی بن عبداللّه بن عباس،داعیان خود را به خراسان فرستاد، به آنها سپرد كه از شخص خاصی نام نبرند، بلكه مردم را به (الرضا من آل مـحـمـد (ص) بـخوانند سرانجام این نهضت آن شد كه آل عباس بر خلافت غلبه یافت و بنی الـحسن و بنی الحسین (ع) محروم ماندند اما سیرتی كه خلفای عباسی از آغاز كار یا اندكی پس از اسـتـقـرار حـكـومت پیش گرفتند، آن نبود كه توده های محروم می خواستند، آنچه به دنبال این نـهـضـت تـحقق یافت، حكومت نژادی دیگری بود كه در آن تیره عباسی جای تیره اموی را اشغال مـی كـرد با این تفاوت كه در این حكومت عنصر ایرانی داخل در قوه اجرایی گردیده بود بی جهت نـیـسـت كـه سـال 352 مـعـزالـدوله دیلمی زنان شیعه را گفت تا روهای خود را سیاه كنند و با گـریـبـان چـاك در بـازار بـغـداد بـیـایـند و فقهای اهل سنت آن سال را (سنه البدعه) (سال بدعت) نامیدند آنان با این وضع حقوق از دست رفته را مطالبه می نمودند.
بازگشت به خویشتن:
پـس از ایـن آزمایش تلخ و پس از این دوره سیاه بود كه متفكران شیعه به خودآمدند و به این فكر افـتـادنـد كـه نخست اندیشه های فكری و اعتقادی شیعه را به مردم بیاموزند و آنان را با عدالت و مـساوات و احكام اسلامی آشناتر سازند از قرن دوم هجری به بعد، متكلمان شیعه و شاگردان امام بـاقر و امام صادق (علیهما السلام) كوشیدند اصول معتقدات تشیع را بر پایه منطق عقلی و منطق كـلام پیاده نمایند از این تاریخ تا سال 447 هجری، یعنی به سال ورود طغرل سلجوقی به بغداد و بـرانـداخـتـن آخـرین فرمانروای شیعه آل بویه، (الملك الرحیم)، دانشمندان شیعه با استناد به ظاهرقرآن كریم و با استفاده از اخبار اهل بیت (ع) عالی ترین مكتب اندیشه بشری واسلامی را ارائه داده اند كه تا آن روز در دنیای اسلام بی سابقه بود اصول فلسفی واعتقادی این مذهب را آن چنان پـی ریـزی نـمودند كه نه تنها در طول تاریخ زنده بماند،بلكه پیوسته پیشروی خود را حفظ كند و چاره یاب و پاسخگوی مشكلات اجتماعی باشد.
از یـك سـو اصل (عدالت) را در زمره اصول اعتقادی درآوردند و از سوی دیگرعقل را جز منابع اسـتـنـبـاط احـكـام كـلی شناساندند در زمینه اعتقاد و عمل هر دو،حكومت عقل را به رسمیت شناختند عصر ظهور شیخ مفید و هم ردیفان او در چنین موقعیت ویژه بود.
این نوع حركت مكتبی توسط فقها و متكلمین و اندیشمندان اسلامی متوقف نگردید، بلكه پیوسته تـعـقیب و پی گیری شد تا به وسیله فقیهان پارسایی مانندابن ادریس، علا مه حلی، محقق حلی، شـیـخ علی كركی، پسرش شیخ عبدالعال و شیخ ‌علی منشار، شیخ بهائی و دهها تن عالم دیگر در صـحـنـه فـقاهت ظاهر شدند و فقه شیعه را از عبادات و معاملات كه به وسیله صدوق و كلینی و مفید و شیخ طوسی پی ریزی شده بود، به مرحله كامل تری رساندند درست است كه پس از یورش مـغـول بـه مـراكزعلمی، اندك وقفه ای در حوزه های علمی مدارس دینی به وجود آمد، ولی پس ازفترت دوران مغول از نو، طبقات بعدی فقها مانند: شهید اول و دوم، مقدس اردبیلی،بعدها علا مـه وحید بهبهانی، شیخ جعفر آل كاشف الغظا، شیخ محمد حسن صاحب جواهر، و میرزای بزرگ شیرازی و شیخ مرتضی انصاری، فقه اسلام احیا شده ورونق گرفت تا به عصر كنونی رسید كه در معرفی شخصیتهای آینده مورد بحث قرارخواهد گرفت.
شـیخ بزرگوار ما در آن بحران برخوردهای اعتقادی و سیاسی و حركتهای سرنوشت ساز در حومه بـغـداد دیده به جهان گشود و دانشهای ابتدایی را در خانواده وزادگاه خویش به پایان برد او كه در یـك خانواده عمیق و اصیل در تشیع از سلاله نیكان و پاكان به وجود آمده بود و سراسر خاندان او مـالامـال از عـشـق به اهل بیت رسالت (ع) بوده اند، راهی بغداد گردید از اساتید و دانشمندان مدارس بغداد نیز كسب علم ودانش نمود تا در علم كلام، فقه و اصول، سرآمد دانشمندان گردید.
مكتب مفید:
پـیـش از مـفید، علم كلام و اصول فقه در میان دانشمندان اهل سنت رونقی به سزاداشت فقها و مـتـكلمین بسیاری در اطراف بغداد گرد آمده و در رشته های گوناگون اصول عقائد، سرگرم بحث و مناظره بودند.
هـر چند علم كلام پیش از مفید نیز در میان شیعیان سابقه داشته است، ولی دراثر محدودیتی كه در كار شیعیان از نظر سیاسی بود، این موضوع از مرحله تالیف وتدوین كتاب تجاوز نمی كرد پیش از مفید شیخ صدوق كه رئیس شیعیان بود سبك ساده ای را در تصنیف و تالیف به وجود آورده بود و آن را بـه صورت املا به صورت ساده به مستمعین القا می نمود مفید نیز در پیگیری مكتب استاد كوشید و با استفاده ازمبانی علم كلام و اصول فقه، راه بحث و استدلال را به روی شیعیان باز كرد وتـلاشـهـایـی را كـه متقدمین مانند ابن جنید اسكافی و قبل از او ابن عقیل فقیه معروف شیعه و عـیـاشـی ریخته بودند، به صورت دلپذیری درآورد به گفته نجاشی كتاب كوچكی در اصول فقه تصنیف كرد كه مشتمل بر تمام مباحث آن بود.
مفید از دیدگاه دانشمندان شیعه:
1 ـ گفتار نجاشی: نجاشی، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شیخ مفید در حق اوگوید:
(محمد بن محمد بن نعمان بن عبدالسلام بن جابر بن نعمان بن سعید بن جبیر،شیخ و استاد ما ـ كـه رضـوان خدا بر او باد ـ فضل او در فقه و حدیث، و ثقه بودن اومشهورتر از آن است كه توصیف شود او تالیفات متعددی دارد كه از آنهاست:المقنعه، الاركان فی دعائم الدین، الایضاح و الافصاح در امامت، الارشاد، العیون والمحاسن و).
2 ـ گفتار طوسی: شیخ طوسی شاگرد ارزنده مكتب او، درباره او در فهرست می نویسد:
(مـحـمـد بـن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متكلمان امامسه است درعصر خویش ریـاسـت و مـرجـعیت شیعه به او منتهی گردید در فقه و كلام بر هر كس دیگر مقدم بود حافظه خوب و ذهن دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات حاضرجواب بود او بیش از 200 جلد كتاب كوچك و بزرگ دارد).
3ـ گـفتار ابویعلی جعفری: فقیه بزرگوار ابویعلی جعفری كه عنوان دامادی وجانشینی شیخ را نیز دارد، در حق استاد خویش گوید:
(او انـدكـی از شـب را مـی خوابید و باقی شبانه روز را یا نماز می خواند یا مطالعه می كرد یا درس می گفت یا قرآن تلاوت می كرد).
تـمـام دانـشـمـنـدان كه به نوعی به شرح حال او پرداخته اند، او را با جلالت قدر وعظمت علمی توصیف نموده اند.
اساتید:
مـرحـوم نـوری در خـاتمه مستدرك، 50 تن از استادان مفید را نام می برد البته تعدادآنها بیش از ایـنهاست از معروف ترین آنان: ابن قولویه قمی، صدوق، ابن ولید قمی،ابوغالب، ابن جنید اسكافی، ابوعلی صولی بصری، ابوعبداللّه صفوانی و می باشند.
شاگردان:
تـعـداد كـثـیری از دانشجویان علوم اسلامی از مكتب پرفیض او بهره برده اند كه سرآمد آنان سید مـرتـضی علم الهدی، برادر سید رضی، شیخ طوسی، نجاشی، ابوالفتح كراچكی، ابویعلی جعفر بن سالار و عبدالغنی از مفاخر شاگردان اویند.
تالیفات:
نـجـاشـی 171 جـلد كتاب از تالیفات شیخ را ذكر كرده است كه اسامی برخی ازآنها به این ترتیب است:
1 ـ در فقه: المقنعه، الفرائض الشرعیه و احكام النسا.
2 ـ در علوم قرآنی: الكلام فی دلائل القرآن، وجوه اعجاز القرآن، النصره فی فضل القرآن، البیان فی تـالـیف القرآن (او یكی از پركارترین افراد این رشته بود طالبان تفصیل می توانند به كتاب طبقات مفسران شیعه ج 2، تالیف مؤلف مراجعه نمایند).
3 ـ در عـلـم كـلام و عـقـائد: اوائل الـمقالات، نقض فضیله المعتزله، الافصاح،الایضاح، الاركان.
وفات:
شیخ بزرگوار ما در سال 413 در بغداد، پس از75 سال تلاش و خدمت ارزنده درگذشت و مورد تـجـلـیـل فـراوان مردم و قدردانی علما و فضلا قرار گرفت و به تعبیرشاگرد بزرگوارش شیخ طوسی كه خود حاضر در صحنه بوده است، روز وفات او ازكثرت دوست و دشمن برای ادای نماز و گـریستن بر او، همانند و نظیر نداشته است هشتاد هزار تن از شیعیان او را تشییع كردند و سید مرتضی علم الهدی بر او نمازگزارد و در حرم مطهر امام جواد (ع) پائین پای آن حضرت و نزدیك قبر استادش ابن قولویه مدفون گردید.