شرایط پذیرش دعا

[masomi]

موانع اجابت دعا
1- امید به غیر خدا

بزرگترین مانع پذیرش دعا این است که به کسی یا چیزی غیر از خدا امید بسته و یا او را به صورت مستقل مورد نیایش قرار دهیم .

از حضرت صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود:

«اذا اراد احدکم ان لا یسال ربه شیئا الا اعطاه فلییاس من الناس کلهم، ولا یکون له رجاء الا عند الله، فاذا علم الله عزوجل ذلک من قلبه لم یسال الله شیئا الا اعطاه (2) ;

هرگاه یکی از شما بخواهد که هر چه از خداوند درخواست کند به او بدهد; باید از همه مردم چشم امید قطع کرده و جز به امید خدا امید نبندد . پس، چون خدای عزوجل دانست که او به راستی چنین است، هر چه از خدا بخواهد به او عطا کند .»
2- گناه و معصیت

یکی دیگر از موانع مهم پذیرش دعا، نافرمانی و سرپیچی از دستورات خداوند است . بندگان خدا با هر قدمی که به سوی گناه برمی دارند یک قدم از خداوند فاصله می گیرند و موجبات محرومیت خویش از اجابت الهی را فراهم می آورند .

امام باقر علیه السلام در این باره فرموده است:

«ان العبد یسال الله الحاجة فیکون من شانه قضاؤها الی اجل قریب او الی وقت بطی ء فیذنب العبد ذنبا فیقول الله تبارک وتعالی للملک: لا تقض حاجته واحرمه ایاها، فانه تعرض لسخطی واستوجب الحرمان منی (3) ;

بنده از خداوند حاجتی را می خواهد و از شان خداست که آن را در آینده ای نزدیک یا با تاخیر برآورده سازد; اما بنده مرتکب گناهی می شود، پس، خداوند تبارک و تعالی به فرشته می گوید: حاجت او را برمیاور و او را از آن محروم گردان; زیرا که او خود را در معرض خشم من نهاد و مستوجب محرومیت از سوی من شد .»

در روایات به برخی از گناهانی که از پذیرش دعا جلوگیری می کنند اشاره شده است . به عنوان نمونه یک مورد از این روایات بیان می شود .

امام سجاد علیه السلام فرموده است:

«الذنوب التی ترد الدعاء، سوء النیة وخبث السریرة والنفاق مع الاخوان وترک التصدیق بالاجابة وتاخیر الصلوات المفروضات حتی تذهب اوقاتها وترک التقرب الی الله عزوجل بالبر والصدقة واستعمال البذاء والفحش فی القول (4) ;

گناهانی که موجب رد شدن دعا می شوند عبارتند از: نیت بد، پلیدی باطن، دو رویی با برادران دینی، باور نداشتن اجابت دعا، به تاخیر انداختن نمازهای واجب تا آن زمان که وقتش بگذرد، دوری جستن از نزدیک شدن به خدای بزرگ با کار خیر و دادن صدقه، و به کارگیری کلمات زشت و ناسزا در گفتار .»

امیرمؤمنان علیه السلام تاثیر گناه در عدم اجابت دعا را این گونه بیان می فرماید:

«لا تستبطی اجابة دعاؤک وقد سددت طریقه بالذنوب (5) ;

اجابت دعایت را کند نخوان در حالی که راهش را با گناهان بسته ای .»
3- ترک امر به معروف و نهی از منکر

کسانی که این دو فریضه الهی را ترک می کنند دعایشان مستجاب نخواهد شد . چنانکه پیامبر گرامی اسلام در این باره فرموده است: «لتامرن بالمعروف ولتنهن عن المنکر او لیسلطن الله شرارکم علی خیارکم ویدعوا خیارکم فلا یستجاب لهم (6) ;

[یا] امر به معروف و نهی از منکر کنید، و یا [این نتیجه پش می آید که ] خداوند، بدترین شما را بر بهترین شما مسلط می کند، و خوبترین شما دعا می کنند، ولی مستجاب نمی شود .»
4- ستم و تجاوز به حقوق دیگران

یکی دیگر از موانع پذیرش دعا، تجاوز به حقوق دیگران است که در روایات فراوانی بر این مطلب تاکید شده است .

علی علیه السلام فرمودند: «ان الله عزوجل اوحی الی عیسی بن مریم علیه السلام: قل للملاء من بنی اسرائیل . . . انی غیر مستجیب لاحد منکم دعوة - ولاحد من خلقی - قبله مظلمة (7) ;

خداوند به عیسی بن مریم وحی فرمود: به اشراف [و بزرگان ] بنی اسرائیل بگو: . . . من هرگز دعای کسی از شما یا دیگر آفریدگانم را که بر گردنش حقی از دیگران است، اجابت نخواهم کرد .»
5- کسب حرام

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:

«ان العبد لیرفع یده الی الله ومطعمه حرام، فکیف یستجاب له وهذا حاله (8) ;

همانا بنده دستش را [برای دعا] به درگاه خدا بالا می برد در حالی که خوراکش حرام است . با چنین حالی، چگونه دعایش مستجاب می شود؟»

همچنین در حدیث قدسی خداوند فرمود:

«فمنک الدعاء وعلی الاجابة فلا تحجب عنی دعوة الا دعوة آکل الحرام (9) ;

از تو دعا کردن و از من اجابت نمودن، پس هیچ دعایی از من محجوب نماند مگر دعای حرامخوار .»
6- غفلت و بی خبری

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله فرمود:

«اعلموا ان الله لا یستجیب دعاء من قلب غافل لاه (10) ;

بدانید که خداوند دعایی را که از دلی غافل و بی خبر باشد اجابت نمی کند .»
7- مخالفت با حکمت الهی

در برخی از موارد، انسان به خاطر نداشتن آگاهی، چیزی را از خدا می خواهد که با حکمت الهی سازگاری ندارد و به مصلحت او نیست، از این رو دعایش مستجاب نمی شود .

امام علی علیه السلام در این باره می فرماید:

«ان کرم الله لا ینقض حکمته; فلذلک لا تقع الاجابة فی کل دعوة (11) ;

به راستی که کرم [و بزرگواری ] خدای سبحان، حکمت او را نقض نکند; و از این رو هر دعایی اجابت نشود .»

خداوند متعال این مصلحت اندیشی و حکمت خود را این گونه یادآوری می فرماید: «عسی ان تکرهوا شیئا وهو خیر لکم وعسی ان تحبوا شیئا وهو شر لکم والله یعلم وانتم لا تعلمون » (12) ;

«بسا چیزی را خوش نمی دارید در حالی آن برای شما خوب است; و بسا چیزی را دوست می دارید در حالی که آن برای شما بد است; و خدا می داند و شما نمی دانید .»
8- انجام ندادن فرامین الهی

احادیث و روایاتی در این زمینه وارد شده است که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

در حدیثی از امام صادق علیه السلام می خوانیم:

«اربعة لا یستجاب لهم دعاء: رجل جالس فی بیته یقول: یا رب ارزقنی فیقول له: الم آمرک بالطلب ؟ ! ورجل کانت له امراة فدعا علیها; فیقول: الم اجعل امرها بیدک ؟ ! ورجل کان له مال فافسده فیقول یا رب ارزقنی، فیقول له: الم آمرک بالاقتصاد ؟ ! ورجل کان له مال فادانه بغیر بینة; . . . فیقول: الم آمرک بالشهادة ؟ (13) ;
چهار گروهند که دعایی از آن ها مستجاب نمی شود:

کسی که در خانه خود نشسته و می گوید: خداوندا ! مرا روزی ده، [خداوند] به او می فرماید: آیا به تو دستور تلاش و کوشش ندادم ؟ و کسی که زنی دارد و آن زن نفرین می کند; [خداوند ] می فرماید: مگر امر او را به دست تو قرار ندادم؟ و کسی که مالی داشته و آن را بیهوده تلف کرده و می گوید: خداوندا ! به من روزی مرحمت کن [ . خدا] به او می فرماید: مگر دستور میانه روی به تو ندادم ؟ ! و کسی که مالی داشته و بدون شاهد و گواه به دیگری وام داده [اما وام گیرنده منکر شده است، خدا به او] می فرماید: مگر به تو دستور ندادم که [به هنگام وام دادن] شاهد و گواه بگیری ؟»
9- خیانت دل

فردی از امام علی علیه السلام سؤال کرد: با اینکه خداوند فرموده است: «ادعونی استجب لکم » چرا دعای ما مستجاب نمی شود؟

آن حضرت فرمود: «به خاطر این که دل های شما در هشت مورد خیانت کرد:

اول: شما خدا را شناختید ولی حق او را به جا نیاوردید، پس این شناخت سودی به حال شما نداشت .

دوم: شما ایمان به پیامبر او آوردید، سپس با سنت او به مخالفت برخاستید و شریعت او را نادیده گرفتید، پس چه شد ثمره ایمان شما؟ !

سوم: شما کتابی را که نازل شد خواندید، ولی به آن عمل نکردید . گفتید: «سمعنا واطعنا» ، سپس مخالفت ورزیدید .

چهارم: شما گفتید که از آتش می ترسید، در حالی که همواره با گناهان خود به آن نزدیک می شوید، پس چه شد ترس شما؟ !

پنجم: شما گفتید که علاقمند به بهشت هستید، در حالی که همواره با کارهایتان از آن دور می شوید، این چه علاقه ای است که دارید؟ !

ششم: شما نعمت های پروردگار را استفاده کردید ولی سپاسگزاری نکردید .

هفتم: خداوند شما را به دشمنی با شیطان فرا خواند و فرمود: «ان الشیطان لکم عدو فاتخذوه عدوا» (14) در حالی که شما در حرف با او مخالفت و دشمنی کردید ولی در عمل با او طرح دوستی ریختید .

هشتم: شما همواره عیب های دیگران را در نظر آوردید و عیب های خود را پشت سر انداخته و فراموش کردید، آن ها را ملامت کردید، در حالی که خود به ملامت سزاوارتر بودید .

پس با این وضع کدام دعا از شما مستجاب شود، در حالی که با این کارها درهای اجابت پروردگار را بر روی خود بسته اید . (15) »

عدم اجابت دعای صالحان

گاهی دعای انسان های خوب نیز به اجابت نمی رسد در حالی که هیچ یک از موانع مذکور نیز وجود ندارد . این دعاها به عنوان اندوخته ای گرانقدر در قیامت به آن ها می رسد .

از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده است که فرمود:

«یدخل الجنة رجلان کانا یعملان عملا واحدا فیری احدهما صاحبه فوقه فیقول: یا رب ! بما اعطیته - وکان عملنا واحدا - فیقول الله تبارک وتعالی: سالنی ولم تسالنی ! (16) ;

دو نفر در بهشت وارد می شوند که هر دوی آن ها یکسان عمل کرده اند، ولی یکی از آن دو، دیگری رامی بیند که جایگاهش از او بالاتر است; پس می گوید: پروردگارا ! به خاطر چه این جایگاه را به او دادی، با اینکه عمل ما یکسان بود؟ خدای متعال پاسخ می دهد: [به این سبب که] او از من درخواست کرد و تو درخواست نکردی .»

در روایت دیگری، از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: «ان المؤمن لیدعوا الله عزوجل فی حاجته فیقول الله عزوجل اخروا اجابته، شوقا الی صوته ودعائه (17) ; مؤمن، خدای عزوجل را در مورد حاجت خود می خواند، پس خداوند عزوجل [به ملائکه] می گوید: اجابتش را به تاخیر اندازید; به خاطر اشتیاق به [شنیدن ] صدا و دعای او .»

. . .

---