اهمیت و ضرورت برنامه ریزی در اسلام

[boshra]

نکات مهم در برنامه ريزي
1- ظرافت و دقت
در موفقيّت هرکاري، برنامه ريزي امکانات، تلاش و... لازم است امّا هيچ چيزي به اندازه برنامه ريزي دقيق در موفقيّت و انجام کارها مؤثر نيست.
علي(ع) مي فرمايد:«التّلطّف في الحيلة اجدي من الوسيلة؛ ظرافت و دقّت در برنامه ريزي بهتر از امکانات است.»
قرآن کريم درباره اصحاب کهف که از خواب طولاني بيدار شدند يکي از آن ها گفت: «اکنون يک نفر را با اين سکه اي که داريد به شهر بفرستيد تا بنگرد کدامين نفر از آن ها غذاي پاکتري دارند، از آن مقداري براي روزي شما بياورد، امّا بايد نهايت دقت را به خرج دهد و هيچ کس را از وضع شما آگاه نسازد، چرا که اگر آن ها از وضع شما آگاه شوند سنگسارتان مي کنند، يا به آيين خويش شما را باز مي گردانند...»(38)
در اين آيه هم از برنامه ريزي اصحاف کهف خبر داده و هم از دقّت و ظرافت کاري آن ها در برنامه ريزي که بايد از غذاي پاک و حلال خريداري شود، و در رفت و آمدها مسئله امنيتي را مراعات کند و... اين ها دقت ها و ظرافت هاي برنامه ريزي است.

2- تفکر و تدبر
برنامه ريزي خوب و عميق و همه جانبه زاييدة فکر خوب و ژرف انديشانه است اگر کسي بخواهد برنامه ريزي خوبي داشته باشد بايد در مورد آن کار، جوانب آن، عاقبت و آينده آن خوب فکر کند، البته از اين نکته نيز غافل نشود که فکر زياد و دقّت و عاقبت انديشي بيش از حد انسان را دچار وسواس مي کند.
علي(ع) فرمود:«الحيلة قائدة الفکر؛(39) چاره انديشي حاصل انديشيدن است.»
هر چيز چاره اي دارد در زندگي انسان گاه انبوه مشکلات سر راه انسان سبز مي شود که ممکن است انسان مأيوس شود و يا خود را در بن بست ببيند، ولي بايد توجّه داشت که مي توان با برنامه ريزي و چاره انديشي کارها را سامان داد و گره ها را يکي پس از ديگري باز کرد.
علي(ع) فرمود:«لکلّ شيٍ حيلةٌ؛(40) هر چيزي چاره اي دارد.»
در قديم گاهي برخي علما براي مطالعه در شب ها چراغ نداشتند با اين حال براي مطالعه خويش برنامه داشتند، محدّث بزرگ سيد نعمت الله جزايري مي گويد:
ما در روشنايي ماه کتاب مي خوانديم و من کتابهاي "کافيه" و "شافيه" و الفيّه ابن مالک را حفظ مي کردم و شبهايي که روشنايي ماه نبود کتابهايي را که حفظ کرده بودم از حفظ تکرار مي کردم، در تابستان گاهي تا اذان صبح مطالعه مي کردم و بعد اذان مي خوابيدم آنگاه به تدريس مي پرداختم.(41)

3- مشورت
مشورت و کمک گرفتن از نظرات و تجربيات ديگران اصل مهمي است در اسلام، خصوصاً در برنامه ريزي هاي گروهي، مشورت امر ضروري تر است چون هم باعث غناي برنامه ريزي مي شود و هم عامل جذب و همکاري ديگران. علي(ع) زيبا فرموده، آنجا که مي گويد:«من جهل وجوه الآراء اعيته الحيل؛(42) کسي که از آراي گوناگون آگاه نباشد (چاره انديشي نتواند و) برنامه ريزي او را خسته خواهد کرد.»
قرآن صريحاً به پيامبر اکرم(ص) دستور مي دهد، که در برنامه ريزي اجراي احکام و امورات با مردم مشورت کن.
«و شاورهم في الامر فاذا عزمت فتوکّل علي الله؛(43) با آن ها در کارها مشورت کن امّا هنگامي که تصميم گرفتي بر خدا توکّل کن.»
چنانکه در جنگ بدر لشکر اسلام طبق فرمان پيامبراکرم(ص) مي خواستند در نقطه اي اردو بزنند يکي از ياران حضرت به نام (حباب بن منذر) عرض کرد اي رسول خدا(ص) اين محلي را که براي لشکرگاه انتخاب کرده ايد طبق فرمان خداست که تغيير آن جايز نباشد و يا صلاحديد خود شما مي باشد.
پيامبر(ص) فرمود:«فرمان خاصي در آن نيست، عرض کرد: اينجا به اين دليل و آن دليل جاي مناسبي براي اردوگاه نيست دستور دهيد لشکر از اين محل حرکت کند و در نزديکي آب براي خود محلّي انتخاب نمايد، پيغمبر نظر او را پسنديد و مطابق رأي او عمل کرد.»(44)

4- به هم نزدن برنامه
برنامه ريزي وقتي ظريف و دقيق بود، بايد با جدّيت تمام اجرا و عملي گردد به هيچ وجه اجازه ندهيم کارهاي ديگر مانع انجام آن گردد. به اين خاطره توجّه کنيد.
يکي از دوستان شهيد رجايي مي گويد: در سال 52 يا 53، روزي به اتفاق رجايي براي خوردن ناهار قرار گذاشتيم وقتي به خيابان ولي عصر، سه راه شهيد بهشتي رسيديم. ناگهان رجايي گفت:«ماشين را نگهداريد!» ماشين را متوقف کرديم. گفتم چه شده است؟ گفت: بريم مسجد و نماز بخوانيم.
گفتم: رفقا منتظرند: گفت: والله من با خداي خود عهد کرده ام که هميشه قبل از نهار، نمازظهر و عصر را بخوانم. قبل از شام، نمازمغرب و عشاء را، و قبل از صبحانه نماز صبح را بخوانم، و اگر يک روز اين برنامه را ترک کردم به عنوان جريمه يک روز، روزه بگيرم. شما که راضي به جريمه شدن من نيستيد.»(45)
معروف است که امام راحل، در پاريس در حال مصاحبه با خبرنگاران بودند وقتي متوجه وقت نماز مي شود مصاحبه را قطع مي کند و نماز را اقامه مي کند.
و از آقاي فرقاني يکي از اطرافيان امام راحل نقل شده که در روز رحلت آقا مصطفي فرزند برومند امام راحل برنامه ملاقات با فقيري را که بنا بود به او کمک شود ترک نکرد.

5- توکل و توسّل
با همة برنامه ريزيهاي دقيق در انجام کارها تکيه بر خدا باشد تا او توفيق را رفيق انسان سازد. علي(ع) فرمود:«لا ينفع اجتهادٌ بغير توفيق؛(46) تلاش (در کنار برنامه ريزي) بدون توفيق (الهي) سود نخواهد بخشيد. (و به جايي نخواهد رسيد).»
لذا قرآن کريم وقتي دستور مشاوره به پيامبراکرم(ص) را مي دهد، که در اجراي احکام دستورات الهي و برنامه ريزي آن با مردم مشورت کن مي فرمايد:«فاذا عزمت فتوکّل علي الله انّ الله يحبّ المتوکّلين؛(47) امّا هنگامي که (با برنامه ريزي) تصميم گرفتي بر خدا توکّل کن زيرا خداوند متوکّلان را دوست مي دارد.»
و همين طور توسّل به پيامبراکرم(ص) و امامان معصوم(ع) در کنار برنامه ريزي و تلاش فراموش نشود.

پی نوشت:
38. فابعثوا احدکم بورقکم هذه الي المدينة فينظر ايّها ازکي طعاماً فليئتکم برزقٍ و ليتلطف و لا يشعرنّ بکم احداً. (سوره کهف، اية 19-20).
39. ميزان الحکمه، محمدي ري شهري، دارالحديث، ج3، ح4498 .
40. همان، ح4501 .
41. گوهروقت، سيدابوالحسن مطلّبي، تهران سازمان تبليغات اسلامي1372، ص155 .
42. ميزان الحکمه، ج3، ح4502 .
43. سورة آل عمران، آية159 .
44. تفسير المنار، ج4، ص200، به نقل از تفسير نمونه، مکارم شيرازي، دارالکتب الاسلاميه، 1370، ج3، ص143 .
45. قصه هاي معنوي، محمدرضا اکبري، انتشارات پيام عترت، دوم، 1378، ص42 .
46. منتخب ميزان الحکمه، محمدي ري شهري، سيدحميدحسيني، قم، دارالحديث، ص541، ح6620 .
47. سورة آل عمران، آية 159 .

برگرفته از:http://www.rasekhoon.net/Article/Show-46631.aspx