اهمیت و ضرورت برنامه ریزی در اسلام

[boshra]

در عصر ارتباطات و پيشرفت هاي شگرف براي کسب علم و دانش و رشد فکري و اجتماعي و معنوي و هر کاري، انسان نياز به برنامه ريزي و تنظيم اوقات دارد، اسلام به عنوان کاملترين دين الهي که براي بشريت آمده بر مسئله برنامه ريزي تأکيد و پافشاري نموده است.

1- سفارش علي(ع) به نظم در واپسين لحظات
علي(ع) به امام حسن(ع) و امام حسين(ع)، و همه فرزندانش و تمامي کساني که وصيّت نامه حضرت به آنان مي رسد اين گونه وصيّت کرد: «اوصيکما... بتقوي الله و نظم امرکم؛(1) شما دو نفر را به تقواي الهي و نظم و برنامه ريزي در کارها سفارش مي کنم.»

2- مؤمن بايد برنامه ريزي داشته باشد
علي(ع) فرمود: «للمؤمن ثلاث ساعاتٍ: فساعة يناجي فيها ربّه و ساعةً يرمّ معاشه و ساعة يخلّي بين نفسه و بين لذّتها فيما يحلّ و يجمل؛(2) سزاوار است مؤمن را سه زمان باشد: زماني که در آن با پروردگارش راز و نياز کند، و زماني که هزينه هاي زندگي را تأمين کند، و زماني را به خوشي هاي حلال و زيبا، اختصاص دهد.»
امام صادق(ع) فرمود: «در حکمت آل داوود، چنين آمده است، سزاوار است مسلمان خردمند زماني را به اعمال ميان خود و خداوند اختصاص دهد و زماني را با خوشي هاي حلال سپري کند که اين زمان، کمک به آن دو وقت خواهد بود.»(3)

ضرورت برنامه ريزي
در منابع اسلامي به چند جهت برنامه ريزي را ضروري و لازم دانسته است.
1- عمر و زمان به سرعت در حال گذشت است و گذشت آن محسوس نيست.
علي(ع) فرمود: «الفرصة تمرّ مرّ السّحاب؛(4) زمان و فرصت همچون ابر در حال گذر است.»
بر لب جوي نشين و گذر عمر ببين
کاين اشارت زجهان گذرا ما را بس
2- عمر و زمان قابل بازگشت نيست و به هيچ طريقي نمي توان آن را برگرداند.
علي(ع) فرمود: «الفرصة سريعة الفوت، و بطيئته العود؛(5) فرصت به سرعت مي گذرد و به کندي برمي گردد.»
3- زمان با هيچ چيز قابل معاوضه نيست.
علي(ع) فرمود: «الفرصة غنمٌ؛(6) زمان و فرصت غنيمت و منفعتي است (که با چيزي قابل معاوضه نيست.)»
هر سرمايه اي را انسان از دست دهد قابل جبران است جز سرمايه عمر و زمان که قابل جبران نيست.
فخررازي در ذيل آيه «والعصر انّ الانسان لفي خسرٍ؛(7) به عصر سوگند که انسان ها هم در زيانند.» چنين مي گويد: «يکي از بزرگان پيشين مي گويد: معني اين سوره را من از مرد يخ فروشي آموختم که فرياد مي زد و مي گفت: «ارحموا من يذوب رأس ماله ارحموا من يذوب رأس ماله؛ رحم کنيد به کسيکه سرمايه اش ذوب مي شود،رحم كنيد به كسي كه سرمايه اش ذوب مي شود.» پيش خود گفتم: اين است معني «انّ الانسان لفي خسرٍ» عصر و زمان بر او مي گذرد و عمرش پايان مي گيرد و ثوابي کسب نمي کند و در اين حال زيانکار است.»(8)
گويند: گدائي در مغازة مردي آمد به او گفت: يک گوني از اين گردوها را به من عطا کن. صاحب مغازه گفت: گداي ناشي! کجا ديده اي يک گوني گردو را به عنوان گدايي به گدا بدهند؟ گدا کنار گوني نشست گفت: اجازه ميدهي دانه اي از آن ها را بردارم، صاحب مغازه گفت: بردار، دوباره گفت: دومي را اجازه مي دهي... صاحب مغازه گفت: گويا همان يک گوني را مي خواهي يکي يکي از من بگيري.
روزگار هم سرماية ما را لحظه به لحظه از دست ما مي برد بدون اينکه متوجه آن باشيم.
افسوس که ايام جواني بگذشت
حالي نشد و جهان فاني بگذشت
مطلوب همه جهان، نهان است امروز
ديدي همه عمر در گماني بگذشت
رسول خدا(ص) فرمود: «انّ العمر محدودٌ لن يتجاوز احدٌ ما قدر له...؛(9) عمر محدود است هيچ کس از مقداري که براي او تعيين شده است رد نمي کند.»
و فرمود: «کن علي عمرک اشحّ منک علي درهمک و دينارک؛(10) بر عمر (و زمان) حريص تر باش تا نسبت به درهم و دينار.»

پي نوشت :
1. نهج البلاغه، محمددشتي، نامه47، ص558 .
2. همان، حکمت390، ص724 .
3. کافي، کليني، بيروت، دارصعب و دارالتعادف، 1401ق، ج5، ص87، ح1 .
4. نهج البلاغه، حکمت2، منتخب ميزان الحکمه، محمدي ري شهري، قم دارالحديث، ص403 ح4984 .
5. منتخب ميزان الحکمه، ص403، ح4985 .
6. همان، ص403، ح4987 .
7. سوره والعصر، آيات1-2.
8. تفسير فخر رازي، ج32، ص85 به نقل از تفسير نمونه، مکارم شيرازي، دارالکتب الاسلاميّه، ج27، ص296 .
9. منتخب ميزان الحکمه، ص371، تنبيه الخواطر.
10. منتخب، ص371، مکارم الاخلاق، ج2، ص364ح2661 .