علمای شیعه حافظان دین*

[safirashgh]

بسم الله الرحمن الرحیم

تعریفی از علمای شیعه

علمای شیعه به آن دسته از دانشمندان گفته می‌شود كه پس از غیبت كبری امام دوازدهم شیعه به اشاره آن حضرت وظایف امامت را انجام داده و از اصول و ارزشها و احكام دین اسلام پاسداری می‌نمایند. اگر چه در دوران حضور امامت (تمام ائمه) عده‌ای به نام اصحاب و شاگردان ائمه گروهی از علمای شیعه را تشكیل می‌دهند، افرادی چون كمیل بن زیاد، و ابی حمزه ثمالی و زراره بن اعین و ابن ابی‌عمیر، بكیر بن اعین، علی بن یقطین، جابر بن یزید الجعفی، فضیل بن یسار...،[1] و اصحاب ائمه دیگر كه در حفظ و تبلیغ دین نقش داشته‌اند طبقه‌ای از علمای شیعه دین محسوب می‌شوند. چون در حفظ دین در عصر ائمه ـ علیهم السّلام ـ نقش داشته و از طرف ائمه ـ علیهم السّلام ـ نیابت و مأموریت تبلیغ را داشته‌اند.[2]
امّا در این نوشتار منظور از علمای شیعه حافظان دین، علمای دوران غیبت كبری است كه در حفظ تشیع نقش بسیار اساسی و برجسته‌ای را ایفاء نموده‌اند. علمای شیعه در این دوره در رده‌های مختلف به حفظ دین همت نموده‌اند كه به اختصار به برخی از این موارد اشاره می‌نماییم.
بنابر نص امام زمان ـ علیه السّلام ـ علمای شیعه به طور عموم، از طرف آن حضرت عهده‌دار مسئولیت حفظ شریعت و ارزشهای دینی بوده و هستند، «و امّا الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواه احادیثنا فانهم حجتی علیكم و انا حجه الله علیهم...»؛[3] با این توقیع حفظ دین و اصالت آن، كه در مذهب تشیع نهفته است به عهده علمای طراز اول قرار گرفت.
طبقه‌ای از علمای اسلام كه در حفظ دین مسئولیت داشته و ایفای نقش نموده‌اند، طبقه‌ای بوده‌اند كه با ابزارهای عقلانی و استدلالی، فلسفی، كلامی و جدلی به حفظ دین اسلام همت نموده‌اند، علمایی همچون ابن هشام، خواجه نصیر طوسی، میرداماد، میرفندرسكی، ملاصدرا، علامه طباطبایی، شهید مطهری و... .[4]
طبقه‌ای از علما نیز با ایفای نقش در عرصه تبلیغ دین تكاپو كرده و دین اسلام و احكام آن را، در نسلهای مختلف زنده داشته‌اند كه كار اینها از دو طبقه فوق سخت‌تر بوده است، چون تمام دست‌آوردهای طبقات پیشین اعم از مراجع تقلید و محققان و مؤلفان توسط این طبقه به زبان عامیانه و عرفی و كارآمد به مردم منتقل شده است. اینها مروجین و حافظان شریعت اسلامی بوده‌اند.
دین اسلام دین ارزش‌محوری و ارزش‌مداری است، یعنی همواره آن چه را كه در دین ملاك و معیار عملكرد است ارزشها هستند، ارزشهای اخلاقی، و ارزشهای درونی و بیرونی مانند تقوا و اخلاص، و ایمان و دوری از معاصی كبیره و صغیره. به تصریح قرآن ملاك برتری انسانها در پیشگاه خداوند فقط تقواست[5] و علمای اسلام باتقوا محوری توانسته‌اند كاركرد مثبت داشته باشند، عمل به واجبات و احكام شرعی به عنوان تكلیف فردی و حقوق اجتماعی كه اجزای پدیدآورنده و اركان و ساختار تقوا هستند. توسط علمای اسلام و طبقات مختلف روحانیت از عصر غیبت كبری تا حال حاضر، به مردم و رگه‌های اجتماعی مثل واكسن‌های ضدمیكروب تزریق شده و در فرآیند فرهنگ سازی، فرهنگ غالب و چهره و نمای ظاهری فرهنگ شیعه را شكل داده. برای نمونه ـ عزاداری برای معصومین و سید الشهداء به صورت یك فرهنگی عمومی در‌آمده است ـ اكنون باید پرسید كه این فرهنگ عمومی چگونه به وجود آمده است؟ چنان كه به تاریخچه عزاداری و فرهنگ آن نگریسته شود نقش علمای شیعه در به وجود آمدن این ارزش دینی و تبدیل آن به عنوان یك فرهنگ عالی شیعه روشن خواهد شد.[6]

ادامه دارد ........

--------------------------------------------------------------------------------
[1] . شیخ مفید، الاختصاص، چ ششم، قم، جامعه مدرسین، 1418، ص 8.
[2] . دكتر ابوالقاسم گرجی، تاریخ فقه و فقهاء، چ اول، تهران، سمت، 1375، ص 118، 119، 120 ـ 127.
[3] . شیخ صدوق، اكمال الدین، چ سوم، قم، مدرسین 1416، ج 2، ص 484.
[4] . ر.ك: شهید مطهری، پیشین، ص 418.
[5] . ان اكرمكم عند الله اتقاكم...؛ حجرات، 21.
[6] . ر.ك: رضا مختاری، سیمای فرزانگان، چ چهارم، قم، ناشر دفتر تبلیغات، 1371، ص 31، كه به تفصیل داستانهایی از پرهیزكاری و اخلاص علما در راه حفظ و ترویج دین بیان شده است